Empathie

Empathie hebben is het ervaren van de ander zijn wereld zoals diegene het ervaart, zonder dat je er verdwaald in raakt.
De gesprekspartner uit zijn begrip en ervaring met de ander.

In zijn boek Ich und du schrijft Buber (Martin Buber is een in Oostenrijk geboren theoloog en filosoof die in de jaren dertig nazi-Duitsland ontvluchtte. In de ideeën van Buber is, meer dan in die van enige andere denker uit de twintigste eeuw, de essentie van de verbeeldingsvolle, empathische daad van het vermenselijken van de ‘ander’ vervat) dat we twee soorten relaties kunnen aangaan. Het ene soort duidt hij aan als ‘ik-het’, waarvan sprake is wanneer we anderen behandelen als een object, als een ‘het’ zonder menselijkheid of individualiteit. Dit gebeurt met name wanneer we minachtende stereotyperingen gebruiken om mensen te voorzien van een etiket of in gevallen van vooringenomenheid.

Het tweede soort relatie noemt Buber ‘ik-jij’. Dit behelst dat je een andere persoon tegemoet treedt als een uniek wezen dat gelijk is aan jezelf, en dat je je inspant om de wereld door zijn ogen te bekijken en zijn gedachten en gevoelens te begrijpen. Hij spreekt over een ik-jij-dialoog als een poging om ‘tot een relatie te komen’ met anderen en te ontdekken wie ze werkelijk zijn. We kunnen alleen volledig menselijk worden, zegt Buber, wanneer we ‘echte gesprekken’ voeren die het ik-jij-ideaal belichamen en pogingen doen om ons de werkelijkheid van andere mensen voor te stellen. Je verbeeldt je wat een ander mens op dit moment wenst, voelt, waarneemt en denkt in zijn eigen werkelijkheid, als een levend proces. Innerlijke groei wordt niet bereikt in de relatie van de mens tot zichzelf, maar in de relatie tussen de een en de ander, tussen mensen.

Hoe kunnen we de lessen van Bubers filosofie inpassen in ons eigen leven, zodat we net als Schindler (Schindler was een keiharde zakenman die in de Tweede Wereldoorlog vele Joden heeft gered, omdat hij door een paar gebeurtenissen opeens mensen als een ‘mens’ in plaats van als een ‘het’ te zien. Schindlers verhaal laat ons zien dat empathiseren begint met anderen in de ogen kijken, hun een naam geven en hun individualiteit erkennen) in staat zijn anderen te vermenselijken en een ik-jij-relatie met hen te ontwikkelen? Een van de manieren is persoonlijke gesprekken aan te knopen die ons helpen de ik-het-barrière te doorbreken. Maar er zijn nog drie andere manieren om het proces in gang te zetten. Een eerste stap is onze verbeelding te vermenselijken door ons bewust te worden van alle individuen die achter het oppervlak van ons dagelijkse leven verborgen zijn.

De religieuze denker Karen Armstrong oppert dat we dit kunnen doen door een aan het boeddhisme ontleende oefening uit te voeren, waarbij we ons een dag lang iedere persoon voor de geest halen die in verband staat met wat we dagelijks doen. Dus denk wanneer je ’s morgens opstaat aan degenen die de katoen van je lakens hebben gezaaid, geplukt en gesponnen, en aan degenen die de bonen die je maalt voor je ochtendkoffie hebben verzameld, bewerkt en geëxporteerd. Je geniet van hun product, dus je draagt verantwoordelijkheid voor hen, vooral als ze in slechte omstandigheden werken. Sta wanneer je vertrekt naar je werk stil bij de duizenden arbeiders en ingenieurs die de wegen, auto’s, spoorbanen, vliegtuigen, treinen en metro onderhouden waarop je vertrouwt. Ga de hele dag door met deze oefening. Op deze wijze leer je volgens Armstrong begrijpen hoe afhankelijk je bent van mensen die je nog nooit hebt ontmoet en die misschien ver weg wonen. Misschien leidt het er uiteindelijk toe dat je actie onderneemt ten behoeve van hen.

Bron: voorpublicatie uit het nieuwste boek Empathie van cultuurhistoricus Roman Krznaric. Krznaric is medeoprichter van en docent aan de School of Life in Londen.